(από την Ημερησία)
Εως τις αρχές της δεκαετίας του 1950 υπάρχουν πολλές περιπτώσεις -ανεκδοτολογικού τύπου οι περισσότερες- για εμπειρικές «μετρήσεις», που επαληθεύτηκαν ή διαψεύστηκαν πανηγυρικά στις κάλπες. Χαρακτηριστικές είναι οι...
περιπτώσεις του Χ. Τρικούπη το 1895, όταν ούτε βουλευτής εκλέχτηκε. Τέσσερα χρόνια αργότερα του Θ. Δηληγιάννη, αλλά και του Ελ. Βενιζέλου το 1920: Ο γηραιός και πολύπειρος ηγέτης του Εθνικού Κόμματος είχε προβλέψει την ήττα του, αλλά όχι και τη συντριβή του. Ο αρχηγός των Φιλελευθέρων ήταν πεπεισμένος για τη νίκη του στις «μοιραίες» εκλογές της 1ης Νοεμβρίου, αλλά κατακρημνίστηκε. Όπως παραδεχόταν, εκ των υστέρων, ο ίδιος και οι περισσότεροι υπουργοί του, υπολόγιζαν «ότι ο λαός θα ενέκρινε τα γενόμενα» από την κυβέρνηση. Ο φιλοβενιζελικός Τύπος προεξοφλούσε τότε τη μεγάλη νίκη των Φιλελευθέρων: «Αι θαυμασταί και πρωτοφανείς υποδοχαί ων έτυχε ο Κυβερνήτης καταδεικνύουν... ότι ο πάντοτε σοφός λαός θα προβή εις δημοψήφισμα υπέρ του Βενιζέλου, ίνα ούτος περιβαλλόμενος δι' απολύτου κοινοβουλευτικής ισχύος επιδοθή απερίσπαστος εις το μέγα έργον της ανορθώσεως... Ουδεμία υπάρχει αμφιβολία». Για τις ίδιες, όμως, εκλογές υπάρχει και αντίθετη πρόβλεψη του Μποδοσάκη Αθανασιάδη. Όπως αναφέρει σε αυτοβιογραφικό σημείωμα οι «υπολογισμοί» του, ανάμεσα στους πρόσφυγες, που μετέφερε με ατμόπλοια από τη Μ. Ασία για να ψηφίσουν τους Φιλελεύθερους, δεν έδειχναν βενιζελική νίκη. «Μετρήσεις» έκαναν, όμως, τότε και οι αντίπαλοι του Βενιζέλου. Ο Δ. Γούναρης υπολόγιζε ότι το κόμμα του (Ηνωμένη Αντιπολίτευση) θα συγκεντρώσει πλειοψηφία 40-50 εδρών. Και σε κάθε περίπτωση όχι λιγότερες από 190 έδρες στη Βουλή σε σύνολο 370. Τελικά, οι βενιζελικοί βουλευτές θα είναι λιγότεροι από κάθε πρόβλεψη. Οκτώ χρόνια αργότερα (εκλογές του 1928) ο Βενιζέλος δεν θα πιστεύει, πια, σε προβλέψεις βασισμένες στο «ρεύμα», τις περιοδείες και τις συγκεντρώσεις. Γράφει στη γυναίκα του ύστερα από θριαμβευτικές προεκλογικές υποδοχές: «Ύστερα από την 1η Νοεμβρίου του 1920 δεν τολμώ να κάνω προβλέψεις...». Τελικά, τότε, συγκέντρωσε πάνω από το 60% των ψήφων και τη συντριπτική πλειοψηφία στη Βουλή. Την ίδια περίοδο στην Ελλάδα «συναντάται» η στατιστική με την κοινωνική έρευνα, αλλά η εφαρμογή της, σ' αυτό που θα ονομαστεί αργότερα σφυγμομέτρηση, θα εμφανιστεί ύστερα από δυο δεκαετίες. Νωρίτερα και λίγο αργότερα έχουν ιδρυθεί σε άλλες χώρες ινστιτούτα ερευνών ακριβώς μ' αυτό το αντικείμενο, με διασημότερο του Gallup στις ΗΠΑ (1936). Στα καθ' ημάς εμπειρικές μετρήσεις θα δουν το φως μεταπολεμικά, θα είναι δημοσιογραφικού τύπου και κατά κανόνα «κατασκευασμένες». Ιδού μερικές ενδεικτικές περιπτώσεις: Το 1951 η συντηρητική εφημερίδα «Εμπρός» θα «διεξάγει μιαν αμερόληπτον σφυγμομέτρησιν των πολιτικών προτιμήσεων του ελληνικού λαού», μέσω απεσταλμένων και ανταποκριτών της σε όλη τη χώρα. Παραμονές των εκλογών δημοσιεύει τ' «αποτελέσματα». Για την πρώτη αναμέτρηση προβλέπει μεγάλη νίκη του Παπάγου (Εθνικός Συναγερμός). Κυβέρνηση, όμως θα καταφέρουν να σχηματίσουν τα κόμματα του Κέντρου (ΕΠΕΚ του Πλαστήρα και Φιλελεύθεροι του Σ. Βενιζέλου). Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Αριστερά (ΕΔΑ) έδινε ποσοστό 0,86%, ενώ συγκέντρωσε 10%! Το 1952 το «Εμπρός» επανέρχεται με άλλη δημοσκόπηση. Σωστά πρόβλεψε τότε ευρεία νίκη του Παπάγου, αλλά εντελώς λάθος τους κομματικούς συσχετισμούς. Για την ίδια αναμέτρηση η αντιπολιτευόμενη «Ελευθερία», προεξοφλούσε ότι ο Συναγερμός θα συγκεντρώσει το 36%-40% των ψήφων, ενώ ο νικητής κεντρώος συνασπισμός (Πλαστήρας - Βενιζέλος) το 48%-50%. Συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Την ίδια περίοδο «κάλπες» στήνουν για διαφημιστικούς λόγους και επιχειρήσεις. Όπως για παράδειγμα τα καταστήματα Χρυσικόπουλος «με έπαθλα σε όσους θα επιτύχουν» ν' απαντήσουν στο ερώτημα «ποία είναι η σειρά επιτυχίας εις τας εκλογάς». Καλούν τους πελάτες τους, κατά τ' «αμερικανικά πρότυπα» και για να «διαφωτίσουν την Κοινή Γνώμη» να ψηφίσουν. Συμπληρώνοντας, όπως εξηγούσαν μέσω του Τύπου, το σχετικό δελτίο βοηθούν στη «σφυγμομέτρηση επί των αποτελεσμάτων...» των εκλογών της 19ης Φεβρουαρίου του 1956. Πάντως, τ' αποτελέσματα αυτά ουδέποτε γνωστοποιήθηκαν... Προβλέψεις και προφητείες Καθώς κινούμαστε στον αστερισμό των δημοσκοπήσεων ας ρίξουμε μερικές ματιές στην προϊστορία τους. Στη χώρα μας δεν καταγράφεται προηγούμενα, όπως στη Γαλλία, τις ΗΠΑ κι αλλού, που να παραπέμπουν σε κάποιου είδους σφυγμομετρήσεις κατά το 19ο αιώνα. Δεν αναφέρονται ανάλογες παραδόσεις, όπως εκείνη του Μεγάλου Ναπολέοντα: είχε αναθέσει σε μια ντουζίνα πρόσωπα, με διαφορετικές απόψεις, να συντάσσουν κάθε μήνα μια μυστική έκθεση το καθένα χωριστά για τις επιπτώσεις των κυβερνητικών πράξεων στους Γάλλους πολίτες. Τις εκθέσεις παραλάμβανε ο ίδιος σφραγισμένες, ενημερωνόταν και τις έκαιγε... Αν και οι σχετικές κινήσεις δεν ήταν άγνωστες στις ευρωπαϊκές αυλές, δεν μαρτυρείται ότι οι βασιλείς στην Ελλάδα, είτε ο Οθωνας είτε ο Γεώργιος Α', κατέφυγαν σε παρόμοια μέσα. Η παράδοση του ηγέτη, που μεταμφιέζεται και περιφέρεται μέσα στο πλήθος για να διαπιστώσει τις διαθέσεις των υπηκόων του, δεν έχει ελληνική παραλλαγή. Πάντως, στα καθήκοντα των πρώτων κομματαρχών και των κομματικών πελατειακών δικτύων δεν υπάρχει αμφιβολία ότι βρίσκονταν και «μετρήσεις της κοινής γνώμης». Εννοείται καφενειακού χαρακτήρα. Στην ιστορία των νεοελληνικών εκλογών διατυπώνονται από τα μέσα κιόλας του 19ου αιώνα αρκετές φορές προβλέψεις - προφητείες για τ' αποτελέσματα είτε από πολιτικά πρόσωπα είτε από τον Τύπο. Συνήθως, βασισμένες σε παρατηρήσεις από περιοδείες υποψηφίων, προεκλογικές κινήσεις, συζητήσεις σε «εκλογικά σαλόνια», προσωπικές επαφές κ.λπ. Κυρίως, όμως, στον όγκο και την απήχηση των προεκλογικών συγκεντρώσεως. Εννοείται ότι διατυπώνονται και για επηρεασμό των ψηφοφόρων, μέσω του κομματικού τύπου και του προφορικού λόγου. Η διπλή χρήση των προβλέψεων, ως αποτύπωση των εκλογικών στάσεων και δημιουργία εντυπώσεων, ρεύματος, συσπείρωσης, χειραγώγησης κ.λπ. δεν είναι, βεβαίως, κάτι καινούριο. Παράδοξη αρχή από τους Αμερικανούς στις εκλογές του 1946 Οι ειδικοί σημειώνουν ότι στις μετεμφυλιακές συνθήκες δεν ήταν δυνατόν, για πολλούς και διάφορους λόγους, να εμφανιστούν εγχώριες δημοσκοπήσεις. Έτσι ανέλαβαν να τις διενεργήσουν Αμερικανοί και αρχίζει η μετάβαση από την προϊστορία στην ιστορία των ελληνικών πολιτικών σφυγμομετρήσεων. Παράδοξα, όμως, ξεκινά η ιστορία των πολιτικών δημοσκοπήσεων της χώρας. Όχι μόνο επειδή διενεργήθηκε από τους Αμερικανούς (Συμμαχική Αποστολή για την παρακολούθηση των ελληνικών εκλογών - AMFORGE). Αλλά επειδή το σπουδαιότερο μέρος της έγινε μια μέρα μετά τις εκλογές της 31ης Μαρτίου του 1946, όταν απείχε Αριστερά. Ο Ηλ. Νικολακόπουλος, σε σχετική μελέτη του, σημειώνει σχετικά: « Η Συμμαχική Αποστολή... πραγματοποίησε έξι -διαφορετικού τύπου και μεθοδολογίας- δειγματοληπτικές έρευνες για να διερευνήσει την εγκυρότητα των εκλογικών καταλόγων, τις καταγγελίες για παραβιάσεις της εκλογικής νομοθεσίας, τις συνθήκες διεξαγωγής της ψηφοφορίας την ημέρα των εκλογών, την αξιοπιστία του εκλογικού αποτελέσματος, καθώς και το μέγεθος της πολιτικής αποχής... Η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της AMFORGE παρέθετε τρεις διαφορετικές εκτιμήσεις για το μέγεθος της πολιτικής αποχής (9,3%, 15% και 20% του συνόλου των εγκύρως εγγεγραμμένων) οι οποίες αντιστοιχούσαν στο 13,5%, το 20% και το 25% του δυνάμει εκλογικού σώματος. Από τις τρεις αυτές εκτιμήσεις όμως προβλήθηκε και αξιοποιήθηκε πολιτικά μόνον η πρώτη ... το θλιβερό διάσημο 9,3%... Το γεγονός αυτό είχε ως άμεσες συνέπειες τη διαμόρφωση ενός κλίματος γενικευμένης δυσπιστίας για τις πολιτικές δημοσκοπήσεις και τη συνολική δυσφήμηση ενός επιστημονικού εγχειρήματος...».
